ملیله زنجان اصالتی در دل تاریخ

به گزارش خبرگزاری فارس از زنجان، ملیله کاری همواره به عنوان یکی از اصیل‌ترین صنایع دستی استان زنجان مطرح بوده است.

ملیله به مفهوم ظریف کاری نقره است که با استفاده از مفتول‌ها و نوارهای ظریف نقره و به‌کار گیری طرح‌های اسلیمی و منظم ساخته می‌شود، مصنوعات ساخته شده شامل سرویس چایخوری، شکلات خوری، گلدان، شمعدان، قاب عکس و انواع زیورآلات و .... است.

بر اساس کشفیات باستان‌شناسی، قدیمی‌ترین اشیایی که می‌توان ریشه ملیله ایران را در آن جستجو کرد، متعلق به دوره هخامنشیان است.

در دوران ساسانی نیز صنعتگران فلز کار و به ویژه نقره‌کاران ظروف گران قیمت و سرشار از ذوق و سلیقه هنری خود را برای مصرف طبقات مرفه جامعه ساخته می‌شد و در راه خلق آثار بسیار ظریف و هنرمندانه تمامی استعداد خود را به کار می‌گرفتند. در برخی موارد نیز استفاده از سنگ‌های قیمتی، زیبایی این اشیاء را دو چندان می‌کرد.

در دوران سلجوقی اکثر سازندگان آثار نفیس فلزی هنرمندان خراسانی ساکن در شرق و شمال شرقی ایران بودند که عده‌ای از آنان به علت جنگ‌های خونین و زد و خورد‌های محلی، ترک وطن کرده و در سایر شهرها از جمله زنجان، بروجرد، همدان، تبریز و به ویژه شهر موصل اقامت گزیدند.

از دوران قاجاریه نیز تعدادی سر قلیان، گیره استکان، سینی در اندازه‌های مختلف، گوشواره، سینه ریز و... باقی مانده که بخشی از آن‌ها در موزه‌های داخلی و خارجی و بخشی نیز به صورت مجموعه‌های خصوصی و یا نزد خانواده‌ها نگهداری می‌شود.

در حال حاضر ملیله کاری صرف نظر از تهران که صنعتگران ملیله کار بیشتر در امر جواهر سازی فعالیت دارند در شهر زنجان رواج دارد.

ملیله به صورت محدود در تبریز و اصفهان نیز رواج دارد اما ملیله زنجان به خاطر اصالت نقوش وهمچنین ظرافت منحصر به فرد در مجموع از کیفیت بالایی نسبت به ملیله اصفهان برخوردار بوده و به نوبه خود جایگاه ویژه‌ای نیز در بین رشته‌های برجسته صنایع دستی ایران دارد. این هنر در شهر زنجان از رونق چشمگیری برخوردار است.

درباره تاریخچه ملیله زنجان اطلاعات جامعی در دست نیست اما از دو طریق می‌توان به قدمت این هنر ارزنده پی برد. نوشته‌ها و سفرنامه‌های سیاحانی که به این منطقه سفر کرده و از هنر زیبای ملیله کاری در این منطقه یاد کرده‌اند. آثار باقی مانده ملیله بسیار اندک بوده و اکثرا متعلق به دو سده اخیر است. در کتب تاریخی که اشاراتی درباره زنجان دارند

از میان صنایع شهر زنجان بیش از هر چیز از صنعت فلز کاری آن سخن گفته‌اند از آنجا که ملیله کاری نیز یکی از شاخه‌های فلزکاری است می‌توان مسیر حرکت آن را در بطن فلزکاری منطقه جستجو کرد. با توجه به رونق شهر زنجان در دوره هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان فلز کاری نیز که از صنایع پیشرفته هر یک از این تمدن‌ها بوده و در این منطقه وجود داشته است.

*سابقه ملیله کاری در زنجان از قرن دهم هجری

سابقه ملیله کاری در زنجان از قرن دهم هجری، به بعد روشن و مشخص است. فردریک ریچارد، مستشرق اروپایی، در سفر نامه خود می‌نویسد «شهر زنجان که شهر کوچکی است نقره، و ملیله کاری این شهر پر زرق و برق است».

ملیله کاری تا قبل از دوره پهلوی ، به عنوان هنر دستی بومی زنجان فقط در این شهر معمول بوده، منتهی در زمان حکومت رضاخان با مهاجرت تعدادی از هنرمندان این شهر به تهران و اصفهان در سایر نقاط کشور نیز رواج یافت.

سرویس‌های چایخوری و شربت خوری، جعبه جواهرات و دسته چاقو، عمده‌ترین محصولات تولیدی تا این دوران بوده‌اند. هنرمندان زنجانی در سال‌های بعد به تدریج بر انواع این دست ساخته‌های‌های زیبا افزودند. شاید به توان رونق این هنر صنعت را در زنجان، دوران سلجوقی دانست و همچنین بر اساس آثار باقی مانده از دوره صفوی، این دوره را اوج شکوفایی این هنر دانست.

*هنر ملیله کاری در زنجان یادگار هنرمندان خلاق زنجانی

این هنر وام دار هنرمندانی است که با ابزار بسیار ابتدائی به خلق آثاری ارزشمند مبادرت ورزیده و گاه بینایی خود را در این راه از دست داده‌اند. از جمله هنرمندان ملیله کار زنجان مرحوم کربلایی حسینعلی، مرحوم مشهدی رحمان، مرحوم موسی کاظمیان مقدم، مرحوم حاج صمد همامی و هنرمندانی چون رحیم برج خانی، حاج ابوالفضل ثبوتی و حاج قربان علی پرداختی می‌توان نام برد.

آثار قدیمی ملیله در زنجان به کلی از بین رفته و یا برای استفاده مجدد از نقره ذوب گردیده است. متاسفانه به دلیل عدم وجود موزه در زنجان آثار نقره‌ای– ملیله کاری مورد حفظ و نگهداری قرار نگرفته است.

امروزه در زنجان حدود 30 کارگاه ملیله کاری فعال موجود است که استادان ملیله کار این کارگاه‌ها همگی از شاگردان استاد منصور کاظمیان مقدم هستند. این استاد از سال 1355 به منظور حفظ و بقای این هنر با همکاری سازمان صنایع دستی زنجان به آموزش ملیله کاری در مرکز آموزش استان اقدام نمود. دو تن از شاگردان ایشان به نام‌های استاد عبدالحمید محرر در سال86 محسن یزدان شناس در سال 87 موفق به اخذ مهر اصالت در این رشته از یونسکو شدند..

*ریز نقش بودن و عیار بالا ویژگی برتر ملیله زنجان به اصفهان است

ملیله زنجان و اصفهان از لحاظ ساختار، ریز نقش‌ها و عیار نقره مصرفی از یکدیگر متمایز می‌شوند. عیار نقره مصرفی در اصفهان 90تا95 و شاید هم کمتر باشد اما در زنجان، نقره مصرفی با خلوص 9/99 معروف به عیار 100 استفاده می‌شود.

به لحاظ کیفیت ساخت، ملیله اصفهان دارای نقوش بزرگتر نسبت به ملیله زنجان است و غنای ریز نقوش، زیبایی و ظرافت کار آن با ملیله زنجان برابری نمی‌کند.

ملیله زنجان با توجه به طرح‌ها و نقش‌های اصیل و خصوصا ظرافت زیاد آن در مجموع از کیفیت بالایی برخوردار است.

*ریز نقش‌های رایج ملیله زنجان

ریز نقوش متداول در ملیله زنجان همانند سایر نقش‌های صنایع دستی اکثرا ذهنی و الهام یافته از طبیعت و طرح‌های سنتی است.

مهم‌ترین و رایج‌ترین نقش‌های ملیله زنجان شامل اشک، جغه، پیچک، ترمه و غنچه، برگ، واو ملیله، دو چشم، برگ فرنگ، سه چهار چشم، کور ملیله و تابیده هستند که هر یک دارای ویژگی خاص خود است.