به گزارش روزنامه ایران:
صدف خالی کاخ مروارید
بهت بر پهنه نگاه نگران کرجیها نشست وقتی پس از 10 سال امکان ورود به کاخ مروارید (شمس) را به مناسبت هفته میراث فرهنگی یافتند. نخستین سوالی که در ذهن آنها نشست، این بود: چه بلایی سر کاخ مروارید آمده که بعد از یک دهه تنها از آن یک مخروبه باقی مانده است؟ مخروبهای که سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری برای پاکسازی زبالههای آن سه هفته وقت صرف کرد. اما مساله به همین جا ختم نمیشود. سرنوشت اموال کاخ هم مشخص نیست. از اشیا و تمام وسایلی که در موزه کاخ نگهداری میشود، هیچ خبری نیست مگر چند دست مبل بیارزش و یک لوستر شکسته.
ابوالفضل عبیدی، مدیرکل میراث فرهنگی استان البرز میگوید که کاخ ثبت ملی بوده و همین مساله دست سازمان میراث فرهنگی را برای پیگیری حقوقی وضعیت ویران کاخ باز گذاشته است. البته آنچه امروز در اولویت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قرار دارد، نجات بنا و حفاظت از آن است اما سوال اینجاست که با این حجم از تخریب چه میزان اعتبار لازم است تا کاخی که تا 10سال پیش یکی از زیباترین و سالمترین کاخهای کشور بود، دوباره سامان یابد؟ کاخی که همردیف با کاخهای سعدآباد و نیاوران است. مسعود سلطانیفر، رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، اعتبار لازم برای احیا و مرمت کاخ را 30 میلیارد تومان عنوان میکند. کارشناسان اعتقاد دارند که بیش از هر چیزی باید راه بخش خصوصی را برای نجات کاخ مروارید باز کرد.
فروش یک اثر ملی
کاخ مروارید 2 هزار و 700 مترمربع مساحت و در زمینی به وسعت 111 هکتار قرار دارد. سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سه هفته را تنها صرف پاکسازی نخالهها و زبالههای 30 هکتار از آن کرده است. کاخی به شکل مروارید و تمام جنس، بتن. 30 هکتاری که بعد از نامه اسفندماه گذشته محمود کاشانی فرزند آیتالله کاشانی به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری واگذار شد. نامهای که خبر از فروش کاخ مروارید داده بود. کاشانی از حقوقدانان کشور است و نامه او خطاب به رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، وزیر راه و شهرسازی، دادستان کل کشور و رئیس جمهوری بود. او در این نامه نوشته بود که با وجود ثبت ملی کاخ مروارید و زمینها و باغهای وابسته به آن در فهرست آثار ملی و اعلام سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به مقامات اداری استان البرز، بنیاد مستضعفان و جانبازان شش دانگ عرصه و اعیانیهای احداثی در این اثر تاریخی و میراث فرهنگی را که بر پایه قوانین لازمالاجرای کشور در اختیار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است، در یکی از دفاتر اسناد رسمی بر پایه سند انتقال قطعی شماره ٣٠٨٣٨ مورخ ٢٧ اسفند ١٣٨٦ خورشیدی به یکی از دستگاههای دولتی به بهای ٧٠ میلیارد ریال فروخته و تسلیم کرده است. به نوشته او: «از آنجا که کاخ مروارید بر پایه سوابق مزبور از جمله اموال دولتی و آثار تاریخی است، قابل انتقال نیست. بنابراین، این معامله، غیرقانونی و بی اعتبار است و مورد معامله از سوی خریدار مزبور، قابلیت تملک نداشته است.» اما ماجرا آن طور که از نامه کاشانی برمیآید، به همین جا ختم نمیشود. او مینویسد که پیرو این معامله غیر قانونی، کمیسیون موسوم به ماده 5 شهرستان کرج با درخواست خریدار در یک تصمیم غیرقانونی دیگر در سال 91 تصمیم به تغییر کاربری زمینهای محدوده کاخ مروارید از فضای سبز به مسکونی گرفته و اجازه ساخت 7 هزار واحد مسکونی را در محدوده این اثر ملی داده است.
این صورتجلسه غیرقانونی به امضای استاندار، شهردار، قائم مقام وزیر و مدیرکل شهرسازی کرج و رئیس سازمان جهاد کشاورزی کرج رسیده و به اصطلاح اکثریت لازم فراهم شده است ولی مدیرکل میراث فرهنگی کرج با آن مخالفت و از امضای آن خودداری کرده است.» موضوع مطرح شده از سوی محمود کاشانی اگرچه به زمان مدیریت اسفندیار رحیم مشایی برمیگردد اما این کاخ سال پیش مجوز تغییر کاربری زمینهای محدوده کاخ را گرفته است و اکنون قرار است تا 7 هزار واحد مسکونی را در عرصه و اعیان ثبت شده این کاخ تاریخی بسازند. این در حالی است که ساخت و ساز در عرصه و عیان یک اثر تاریخی براساس قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی، غیرقانونی است.
بعد از انتشار این نامه بود که دادستانی البرز اعلام کرد مجموعه کاخ باید از بنیاد گرفته شود و در اختیار میراث فرهنگی قرار گیرد. البته نه همه آن. اختیاری که قرار بود بازدید برای عموم از آن را آزاد کند. پس از آن بود که بخشهایی که شامل کاخ، دریاچه و باغ میشود به میراث فرهنگی البرز واگذار شد. عبیدی، مدیر اداره کل میراث فرهنگی البرز میگوید: «اداره کل میراث فرهنگی البرز موظف است از این بنا حفاظت کند و برای این منظور اگر کل مجموعه کاخ مروارید در اختیار سازمان میراث فرهنگی باشد، این امر بهتر انجام میشود. اما قرار است در بخش جنوبی آن ساخت و ساز شود و بخش دیگر شامل باغها در اختیار مدیریت شهری قرار گیرد.» کاخ مروارید یا آن طور که برخی دیگر از آن نام میبرند کاخ شمس، پس از انقلاب به بنیاد مستضعفان میرسد. بعد از آن هم به بنیاد تعاون داده میشود.
آن برف سنگین
کاخ امروز به یک ویرانه تبدیل شده است و بیش از هر چیزی انگشت اتهام را به سمت برف سنگینی که در سال 82 در مهرشهر کرج بارید، میکشانند. فرزان احمدنژاد، یکی از کارشناسان میراث فرهنگی هم علت اصلی ویرانی کاخ را برف یک دهه پیش میداند. گفتههای او باعث میشود تا خبرنگاران از او بپرسند آیا یک برف میتواند کاخی را که در مقابل زلزله ایمن است به چنین روزی بیندازد. به گفته او، برف منجر به سنگین شدن سقف و شکسته شدن پلکسیها- که در سقف استفاده شده- میشود. بنایی هم که سقف نداشته باشد در معرض آسیب است. البته ویرانیها تنها به سقف و بخشهای بیرونی محدود نمیشود بلکه به مبلها و صندلیهای استخر ساختمان هم رسیده است. احمدنژاد میگوید: «تخریب سازه بتونی بنای کاخ مروارید از داخل، به دلیل نفوذ آب از ناحیه سقف، اگر چه از آغاز احداث کاخ اندک اندک شروع میشود، اما رسیدگی و رفع نکردن مشکل، اکنون پس از قریب سه دهه، پوسیدگی و فرسودگی عمیق و فاجعهآمیزی به بار آورده که ترمیم آن را صدها برابر دشوار کرده است.»
دریاچه کاخ نیز که به شکل یک سفره ماهی است، در زمان پهلوی دارای ماهیهای تزئینی زیادی بوده که اکنون به یک لجنزار تبدیل شده است. دریاچهای مصنوعی که با استفاده از آب دو چاه عمیق، سه طرف کاخ را دربر گرفته است. در نهایت تمام شاخصههای معماری موجود در کاخ مروارید طی چند سال اخیر تخریب شده تا بازدیدکنندگان وقتی وارد این مجموعه میشوند، با یک بنای فرسوده مواجه شوند. کاخ مروارید ۱۲ بهمنماه ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی به ثبت میرسد و تا سال ۱۳۸۲ و بارش آن برف سنگین بهعنوان موزه و با نام «مجتمع اردویی تفریحی شهید فهمیده (کاخ مروارید)» فعالیت میکند و بعد از آن، تعطیل میشود. به نظر میرسد بخشی از تخریب کاخ را هم باید به پای شیطنت دانشآموزانی که اردو میآمدند، گذاشت.
زمینهای این کاخ جزو مهریه شمس پهلوی در زمان ازدواجش با «مهرداد پهلبد» بوده است. شمس آسم داشته و همین مساله باعث شد تا زندگی در کرج را به حضور در تهران ترجیح دهد. در نهایت این بنیاد معماری «رایت» است که طی قراردادی با شمس پهلوی، طراحی کاخی در مهرشهر کرج را به عهده میگیرد.
معماری که طبق خواست شمس باید با طبیعت گره میخورد و در آن از المانها و معماری طبیعت سود میبرد. داماد رایت که یکی از طراحان و معماران بزرگ امریکایی بود به خواسته شمس پهلوی معماری ایران را مورد بررسی قرار داده و گنبد را به عنوان شاخصترین المان معماری ایرانی انتخاب کرده و از آن در معماری کاخ مروارید با تلفیقی از نور و آب استفاده میکند. معماری که از پس کارش به بهترین نحو برمیآید.
اشیای داخل کاخ کجاست؟
آنچه بازدیدکنندگان میبینند، همه اشیایی است که سازمان میراث فرهنگی تحویل گرفته است. این توضیحی است که عبیدی میدهد و میگوید: «پیگیر اشیای داخل این کاخ از طریق عکسها و اسناد موجود در بنیاد مستضعفان، بنیاد تعاون و مرکز اسناد هستیم تا بتوانیم از روی اسناد و عکسها اشیای داخل کاخ را شناسایی کنیم.» به گفته عبیدی همچنین امسال طرح مرمت این بنا تهیه میشود و با تخصیص اعتبار، اجرای آن آغاز خواهد شد. برای پیگیری آثاری که احتمالاً در سالهای گذشته از کاخ خارج شدهاند، یک گروه در حال بررسی مراکز اسناد است. عبیدی میگوید: «نحوه واگذاری این کاخ برای میراثیها مورد سوال است و باید پاسخ داده شود که چرا یک اثر ملی و دولتی به بخش غیردولتی واگذار شده منتهی تمام این پیگیریهای حقوقی زمانبر است.» سازمان میراث فرهنگی میخواهد در طرح مرمتی از دستیاران ایرانی رایت یعنی مهندسان «کمانه» و «عامری» کمک بگیرد. عبیدی در حالی تقاضای اعتبار برای مرمت این کاخ را کرده است که هزینه طراحی کاخ مروارید یک و نیم میلیون دلار شده بود و تمام المانهای معماری آن و حتی اشیای موجود در کاخ منحصر به فرد بودهاند اما اکنون از تمام اشیای قیمتی آن چند مبل فرسوده و میز و صندلی و از ساختمانش یک بنای فرسوده باقی مانده است. مسعود سلطانیفر، رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور اما خبر خوبی درباره کاخ ندارد: «80 درصد تجهیزات و اموال کاخ مروارید نابود شده و قابل مرمت نیست.» او بیش از هر چیزی عدم ثبات مدیریت را عامل تخریب کاخ میداند و میگوید: «این مجموعه متعلق به مردم است و باید تکلیف مالکیت این اثر مشخص شود، چون مراجع قانونی، نگهداری این اثر را در همین شرایط به سازمان میراث فرهنگی سپردهاند، ولی هنوز مالکیت آن به سازمان میراث فرهنگی واگذار نشده و برنامهریزی، تامین اعتبار و مرمت و بازسازی کاخ مروارید مستلزم روشن شدن مالکیت این اثر تاریخی است.»
در جستوجوی اسناد و مدارک
آن طور که رئیس عمارت ارگ آزادی میگوید: «در حال حاضر مستندسازی این کاخ در دستور کار قرار گرفته تا در صورت واگذاری مالکیت آن به میراث فرهنگی، روند مرمت و بازسازی بنا آغاز شود.» به اعتقاد سلطانیفر، این کاخ قابلیت آن را دارد که به کاخ موزه تبدیل شود و امید است با واگذاری این مجموعه به میراث فرهنگی طی سه سال این بنا مرمت و بازسازی و در نهایت برای تبدیل به کاخ موزه آماده شود. سلطانیفر البته شروع کار را منوط به روشن شدن کامل مالکیت سازمان میراث فرهنگی بر یک اثر ملی میداند. افکار عمومی هم امیدوار است وضعیت مالکیت هرچه زودتر مشخص شود و در گردنههای واگذاری مالکیت و پیچ و خمهای تخصیص بودجه گیر نکند؛ بودجهای که سلطانیفر برای بازسازی این کاخ میزان آن را 30 میلیارد تومان اعتبار عنوان میکند. اعتباری که البته نمیتوان انتظار داشت تمام آن را دولت تامین کند و باید راه ورود بخش خصوصی به ماجرا را هم باز کرد. به گفته احمدنژاد، شکی نیست پس از مرمت و نوسازی ساختمان کاخ و دکوراسیون داخلی آن، از این مکان بتوان به عنوان یکی از گرانبهاترین گنجینههای هنر و معماری معاصر دنیا در کشورمان بهره گرفت و علاوه بر عموم مردم، به طور اخص از کارشناسان و علاقهمندان معماری، طراحان داخلی، دکوراتورها و بویژه متخصصین سازه، استقبال شایستهتری به عمل آورد. او درست میگوید سالنهای نمایش این کاخ پس از مرمت میتواند به فرصتی برای اجرای تئاتر و نمایشهای بسیار خوبی در استان البرز تبدیل شود. اما مساله به اینجا ختم نمیشود. اسناد و مدارک کافی برای مرمت و ساماندهی کاخ وجود ندارد. برای همین است که مسئولان میراث فرهنگی البرز از مردم خواستهاند تا اگر عکس و تصویری از یک دهه پیش کاخ داشتهاند، به اداره میراث فرهنگی ارائه دهند تا اطلاعات سازمان میراث فرهنگی درباره این بنا و اشیای موجود تکمیل شود. آنها امیدوارند که بازدیدکنندگان در بازه زمانی محدود اطلاعیهای که خارج از محوطه کاخ برای شهروندان نصب شده را ببینند و تماشاگران همان کسانی باشند که احتمالاً تصویر یا عکسی را به یادگار از کاخ مروارید گرفته و در آرشیو خود نگه داشتهاند.
صدف خالی کاخ مروارید
بهت بر پهنه نگاه نگران کرجیها نشست وقتی پس از 10 سال امکان ورود به کاخ مروارید (شمس) را به مناسبت هفته میراث فرهنگی یافتند. نخستین سوالی که در ذهن آنها نشست، این بود: چه بلایی سر کاخ مروارید آمده که بعد از یک دهه تنها از آن یک مخروبه باقی مانده است؟ مخروبهای که سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری برای پاکسازی زبالههای آن سه هفته وقت صرف کرد. اما مساله به همین جا ختم نمیشود. سرنوشت اموال کاخ هم مشخص نیست. از اشیا و تمام وسایلی که در موزه کاخ نگهداری میشود، هیچ خبری نیست مگر چند دست مبل بیارزش و یک لوستر شکسته.
ابوالفضل عبیدی، مدیرکل میراث فرهنگی استان البرز میگوید که کاخ ثبت ملی بوده و همین مساله دست سازمان میراث فرهنگی را برای پیگیری حقوقی وضعیت ویران کاخ باز گذاشته است. البته آنچه امروز در اولویت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قرار دارد، نجات بنا و حفاظت از آن است اما سوال اینجاست که با این حجم از تخریب چه میزان اعتبار لازم است تا کاخی که تا 10سال پیش یکی از زیباترین و سالمترین کاخهای کشور بود، دوباره سامان یابد؟ کاخی که همردیف با کاخهای سعدآباد و نیاوران است. مسعود سلطانیفر، رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، اعتبار لازم برای احیا و مرمت کاخ را 30 میلیارد تومان عنوان میکند. کارشناسان اعتقاد دارند که بیش از هر چیزی باید راه بخش خصوصی را برای نجات کاخ مروارید باز کرد.
فروش یک اثر ملی
کاخ مروارید 2 هزار و 700 مترمربع مساحت و در زمینی به وسعت 111 هکتار قرار دارد. سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سه هفته را تنها صرف پاکسازی نخالهها و زبالههای 30 هکتار از آن کرده است. کاخی به شکل مروارید و تمام جنس، بتن. 30 هکتاری که بعد از نامه اسفندماه گذشته محمود کاشانی فرزند آیتالله کاشانی به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری واگذار شد. نامهای که خبر از فروش کاخ مروارید داده بود. کاشانی از حقوقدانان کشور است و نامه او خطاب به رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، وزیر راه و شهرسازی، دادستان کل کشور و رئیس جمهوری بود. او در این نامه نوشته بود که با وجود ثبت ملی کاخ مروارید و زمینها و باغهای وابسته به آن در فهرست آثار ملی و اعلام سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به مقامات اداری استان البرز، بنیاد مستضعفان و جانبازان شش دانگ عرصه و اعیانیهای احداثی در این اثر تاریخی و میراث فرهنگی را که بر پایه قوانین لازمالاجرای کشور در اختیار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است، در یکی از دفاتر اسناد رسمی بر پایه سند انتقال قطعی شماره ٣٠٨٣٨ مورخ ٢٧ اسفند ١٣٨٦ خورشیدی به یکی از دستگاههای دولتی به بهای ٧٠ میلیارد ریال فروخته و تسلیم کرده است. به نوشته او: «از آنجا که کاخ مروارید بر پایه سوابق مزبور از جمله اموال دولتی و آثار تاریخی است، قابل انتقال نیست. بنابراین، این معامله، غیرقانونی و بی اعتبار است و مورد معامله از سوی خریدار مزبور، قابلیت تملک نداشته است.» اما ماجرا آن طور که از نامه کاشانی برمیآید، به همین جا ختم نمیشود. او مینویسد که پیرو این معامله غیر قانونی، کمیسیون موسوم به ماده 5 شهرستان کرج با درخواست خریدار در یک تصمیم غیرقانونی دیگر در سال 91 تصمیم به تغییر کاربری زمینهای محدوده کاخ مروارید از فضای سبز به مسکونی گرفته و اجازه ساخت 7 هزار واحد مسکونی را در محدوده این اثر ملی داده است.
این صورتجلسه غیرقانونی به امضای استاندار، شهردار، قائم مقام وزیر و مدیرکل شهرسازی کرج و رئیس سازمان جهاد کشاورزی کرج رسیده و به اصطلاح اکثریت لازم فراهم شده است ولی مدیرکل میراث فرهنگی کرج با آن مخالفت و از امضای آن خودداری کرده است.» موضوع مطرح شده از سوی محمود کاشانی اگرچه به زمان مدیریت اسفندیار رحیم مشایی برمیگردد اما این کاخ سال پیش مجوز تغییر کاربری زمینهای محدوده کاخ را گرفته است و اکنون قرار است تا 7 هزار واحد مسکونی را در عرصه و اعیان ثبت شده این کاخ تاریخی بسازند. این در حالی است که ساخت و ساز در عرصه و عیان یک اثر تاریخی براساس قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی، غیرقانونی است.
بعد از انتشار این نامه بود که دادستانی البرز اعلام کرد مجموعه کاخ باید از بنیاد گرفته شود و در اختیار میراث فرهنگی قرار گیرد. البته نه همه آن. اختیاری که قرار بود بازدید برای عموم از آن را آزاد کند. پس از آن بود که بخشهایی که شامل کاخ، دریاچه و باغ میشود به میراث فرهنگی البرز واگذار شد. عبیدی، مدیر اداره کل میراث فرهنگی البرز میگوید: «اداره کل میراث فرهنگی البرز موظف است از این بنا حفاظت کند و برای این منظور اگر کل مجموعه کاخ مروارید در اختیار سازمان میراث فرهنگی باشد، این امر بهتر انجام میشود. اما قرار است در بخش جنوبی آن ساخت و ساز شود و بخش دیگر شامل باغها در اختیار مدیریت شهری قرار گیرد.» کاخ مروارید یا آن طور که برخی دیگر از آن نام میبرند کاخ شمس، پس از انقلاب به بنیاد مستضعفان میرسد. بعد از آن هم به بنیاد تعاون داده میشود.
آن برف سنگین
کاخ امروز به یک ویرانه تبدیل شده است و بیش از هر چیزی انگشت اتهام را به سمت برف سنگینی که در سال 82 در مهرشهر کرج بارید، میکشانند. فرزان احمدنژاد، یکی از کارشناسان میراث فرهنگی هم علت اصلی ویرانی کاخ را برف یک دهه پیش میداند. گفتههای او باعث میشود تا خبرنگاران از او بپرسند آیا یک برف میتواند کاخی را که در مقابل زلزله ایمن است به چنین روزی بیندازد. به گفته او، برف منجر به سنگین شدن سقف و شکسته شدن پلکسیها- که در سقف استفاده شده- میشود. بنایی هم که سقف نداشته باشد در معرض آسیب است. البته ویرانیها تنها به سقف و بخشهای بیرونی محدود نمیشود بلکه به مبلها و صندلیهای استخر ساختمان هم رسیده است. احمدنژاد میگوید: «تخریب سازه بتونی بنای کاخ مروارید از داخل، به دلیل نفوذ آب از ناحیه سقف، اگر چه از آغاز احداث کاخ اندک اندک شروع میشود، اما رسیدگی و رفع نکردن مشکل، اکنون پس از قریب سه دهه، پوسیدگی و فرسودگی عمیق و فاجعهآمیزی به بار آورده که ترمیم آن را صدها برابر دشوار کرده است.»
دریاچه کاخ نیز که به شکل یک سفره ماهی است، در زمان پهلوی دارای ماهیهای تزئینی زیادی بوده که اکنون به یک لجنزار تبدیل شده است. دریاچهای مصنوعی که با استفاده از آب دو چاه عمیق، سه طرف کاخ را دربر گرفته است. در نهایت تمام شاخصههای معماری موجود در کاخ مروارید طی چند سال اخیر تخریب شده تا بازدیدکنندگان وقتی وارد این مجموعه میشوند، با یک بنای فرسوده مواجه شوند. کاخ مروارید ۱۲ بهمنماه ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی به ثبت میرسد و تا سال ۱۳۸۲ و بارش آن برف سنگین بهعنوان موزه و با نام «مجتمع اردویی تفریحی شهید فهمیده (کاخ مروارید)» فعالیت میکند و بعد از آن، تعطیل میشود. به نظر میرسد بخشی از تخریب کاخ را هم باید به پای شیطنت دانشآموزانی که اردو میآمدند، گذاشت.
زمینهای این کاخ جزو مهریه شمس پهلوی در زمان ازدواجش با «مهرداد پهلبد» بوده است. شمس آسم داشته و همین مساله باعث شد تا زندگی در کرج را به حضور در تهران ترجیح دهد. در نهایت این بنیاد معماری «رایت» است که طی قراردادی با شمس پهلوی، طراحی کاخی در مهرشهر کرج را به عهده میگیرد.
معماری که طبق خواست شمس باید با طبیعت گره میخورد و در آن از المانها و معماری طبیعت سود میبرد. داماد رایت که یکی از طراحان و معماران بزرگ امریکایی بود به خواسته شمس پهلوی معماری ایران را مورد بررسی قرار داده و گنبد را به عنوان شاخصترین المان معماری ایرانی انتخاب کرده و از آن در معماری کاخ مروارید با تلفیقی از نور و آب استفاده میکند. معماری که از پس کارش به بهترین نحو برمیآید.
اشیای داخل کاخ کجاست؟
آنچه بازدیدکنندگان میبینند، همه اشیایی است که سازمان میراث فرهنگی تحویل گرفته است. این توضیحی است که عبیدی میدهد و میگوید: «پیگیر اشیای داخل این کاخ از طریق عکسها و اسناد موجود در بنیاد مستضعفان، بنیاد تعاون و مرکز اسناد هستیم تا بتوانیم از روی اسناد و عکسها اشیای داخل کاخ را شناسایی کنیم.» به گفته عبیدی همچنین امسال طرح مرمت این بنا تهیه میشود و با تخصیص اعتبار، اجرای آن آغاز خواهد شد. برای پیگیری آثاری که احتمالاً در سالهای گذشته از کاخ خارج شدهاند، یک گروه در حال بررسی مراکز اسناد است. عبیدی میگوید: «نحوه واگذاری این کاخ برای میراثیها مورد سوال است و باید پاسخ داده شود که چرا یک اثر ملی و دولتی به بخش غیردولتی واگذار شده منتهی تمام این پیگیریهای حقوقی زمانبر است.» سازمان میراث فرهنگی میخواهد در طرح مرمتی از دستیاران ایرانی رایت یعنی مهندسان «کمانه» و «عامری» کمک بگیرد. عبیدی در حالی تقاضای اعتبار برای مرمت این کاخ را کرده است که هزینه طراحی کاخ مروارید یک و نیم میلیون دلار شده بود و تمام المانهای معماری آن و حتی اشیای موجود در کاخ منحصر به فرد بودهاند اما اکنون از تمام اشیای قیمتی آن چند مبل فرسوده و میز و صندلی و از ساختمانش یک بنای فرسوده باقی مانده است. مسعود سلطانیفر، رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور اما خبر خوبی درباره کاخ ندارد: «80 درصد تجهیزات و اموال کاخ مروارید نابود شده و قابل مرمت نیست.» او بیش از هر چیزی عدم ثبات مدیریت را عامل تخریب کاخ میداند و میگوید: «این مجموعه متعلق به مردم است و باید تکلیف مالکیت این اثر مشخص شود، چون مراجع قانونی، نگهداری این اثر را در همین شرایط به سازمان میراث فرهنگی سپردهاند، ولی هنوز مالکیت آن به سازمان میراث فرهنگی واگذار نشده و برنامهریزی، تامین اعتبار و مرمت و بازسازی کاخ مروارید مستلزم روشن شدن مالکیت این اثر تاریخی است.»
در جستوجوی اسناد و مدارک
آن طور که رئیس عمارت ارگ آزادی میگوید: «در حال حاضر مستندسازی این کاخ در دستور کار قرار گرفته تا در صورت واگذاری مالکیت آن به میراث فرهنگی، روند مرمت و بازسازی بنا آغاز شود.» به اعتقاد سلطانیفر، این کاخ قابلیت آن را دارد که به کاخ موزه تبدیل شود و امید است با واگذاری این مجموعه به میراث فرهنگی طی سه سال این بنا مرمت و بازسازی و در نهایت برای تبدیل به کاخ موزه آماده شود. سلطانیفر البته شروع کار را منوط به روشن شدن کامل مالکیت سازمان میراث فرهنگی بر یک اثر ملی میداند. افکار عمومی هم امیدوار است وضعیت مالکیت هرچه زودتر مشخص شود و در گردنههای واگذاری مالکیت و پیچ و خمهای تخصیص بودجه گیر نکند؛ بودجهای که سلطانیفر برای بازسازی این کاخ میزان آن را 30 میلیارد تومان اعتبار عنوان میکند. اعتباری که البته نمیتوان انتظار داشت تمام آن را دولت تامین کند و باید راه ورود بخش خصوصی به ماجرا را هم باز کرد. به گفته احمدنژاد، شکی نیست پس از مرمت و نوسازی ساختمان کاخ و دکوراسیون داخلی آن، از این مکان بتوان به عنوان یکی از گرانبهاترین گنجینههای هنر و معماری معاصر دنیا در کشورمان بهره گرفت و علاوه بر عموم مردم، به طور اخص از کارشناسان و علاقهمندان معماری، طراحان داخلی، دکوراتورها و بویژه متخصصین سازه، استقبال شایستهتری به عمل آورد. او درست میگوید سالنهای نمایش این کاخ پس از مرمت میتواند به فرصتی برای اجرای تئاتر و نمایشهای بسیار خوبی در استان البرز تبدیل شود. اما مساله به اینجا ختم نمیشود. اسناد و مدارک کافی برای مرمت و ساماندهی کاخ وجود ندارد. برای همین است که مسئولان میراث فرهنگی البرز از مردم خواستهاند تا اگر عکس و تصویری از یک دهه پیش کاخ داشتهاند، به اداره میراث فرهنگی ارائه دهند تا اطلاعات سازمان میراث فرهنگی درباره این بنا و اشیای موجود تکمیل شود. آنها امیدوارند که بازدیدکنندگان در بازه زمانی محدود اطلاعیهای که خارج از محوطه کاخ برای شهروندان نصب شده را ببینند و تماشاگران همان کسانی باشند که احتمالاً تصویر یا عکسی را به یادگار از کاخ مروارید گرفته و در آرشیو خود نگه داشتهاند.