اخلاق حرفه ای مفهوم تخصصی دارد و توجه به مفهوم تخصصی آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ همان گونه که متاسفانه برخی از کلمات بار ارزشی و معنوی خود را از دست داده اند و تبدیل به کلمات زیبا و تزئینی شده اند؛ اخلاق حرفه ای نیز در برخی از عرصه ها دچار چنین معضلی شده است.
پیش از هرچیز لازم است برای اخلاق حرفه ای تعریف تخصصی داشته باشیم؛ پس تعریف اخلاق حرفه ای از نظر من به این قرار است:
«انجام مسوولیت ها و تعهدات حرفه ای با دانش و مهارت لازم مطابق استانداردهای فنی و مهندسی و براساس صداقت و امانتداری به صورت شرافتمندانه» به نظر من می توان این مفهوم را به عنوان تعریف تخصصی اخلاق حرفه ای در حوزه ساختمان به کار برد.
اگر این مفهوم را بپذیریم؛ بار اصلی آن این است که عنصر فعال در حوزه خدمات فنی مهندسی که خواه شخصی حقیقی خواه حقوقی باشد؛ باید بتواند در فرآیند فعالیت و خدمات خود اخلاق حرفه ای را به مرحله اجرا درآورند؛ به نظر من انجام مسوولیت مهندسان را باید در سه حوزه تقسیم بندی کرد:
انجام تعهدات و مسوولیت هایی که در قبال کارفرما دارند؛ چون مهندس ارائه کننده خدمت و کارفرما گیرنده یا دریافت کننده آن است و این دو با هم قرارداد و رابطه کاری دارند و مهندس باید اخلاق حرفه ای را در این ارتباط رعایت کند.
انجام مسوولیت ها و تعهدات در قبال سازمان نظام مهندسی و مجموعه مهندسان، یعنی همکاران و هم قطاران حرفه، چون یک مهندس نمی تواند بدون توجه به تشکیلات حرفه ای و بدون تعریف مشخص از اخلاق حرفه ای،رابطه مبتنی بر اخلاق با جامعه مهندسان داشته باشد و با آنها در تعامل باشد.
انجام مسولیت ها و تعهدات در برابر جامعه. یعنی مسوولیت ها ی اجتماعی یک مهندس و یا یک شرکت مهندسی (شخص حقوقی) در برابر مردم مسوول است و باید در این ارتباط هم اخلاق حرفه ای حاکم باشد.
تعیین حدود اخلاق حرفه ای در هر کدام از این سه بخش نیازمند تبیین موارد معین و قابل اجراست. اخلاق حرفه ای تنها محدود به رعایت اخلاق فردی نیست؛ بلکه جزئیات اصول اخلاقی را در حوزه مورد نظر تعریف می کند تا یک منشور اخلاقی برای آن تدوین شود.
پسندیده است درآغاز کار، هریک از مهندسان عضو سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور منشور اخلاقی در نظام مهندسی را امضا کنند و فرد امضا کننده متعهد به رعایت آن باشد. البته باید گفت؛ رعایت اخلاق حرفه ای در حرفه کافی نیست؛ گرچه لازم است.
رعایت اخلاق حرفه ای در ارتباط با کارفرما
انجام تعهدات قراردادی براساس استانداردهای فنی و مهندسی یک وجه از اخلاق حرفه‌ای است. گرچه این خود دارای الزام قانونی است؛ اما پایبندی و رعایت اینها وجهه‌ای از اخلاق حرفه‌ای است. خودداری از انجام امور معارض با منافع کارفرما، یعنی طرفین در یک قرارداد با اعتماد به یکدیگر کار می‌کنند و براساس قرارداد میان این دو، مهندس نباید کاری معارض با منافع کارفرما، مرتکب شود.حفظ اسرار، صداقت در کار نیز بخش دیگری از اخلاق حرفه ای مهندس در برابر کارفرماست؛ براین اساس گزارش‌هایی که به کارفرما داده می‌شود؛ باید براساس صداقت و راستی باشد.
اعلام موارد ناقض مقررات به کارفرما نیز از وظایف مهندس است؛ یعنی هرگاه در حین انجام کار، عوامل اجرایی اقداماتی انجام بدهند که ناقض مقررات ملی ساختمان باشد یا از رعایت آن چشم پوشی شود.مهندس باید به آنها تذکر بدهد و اقدام صحیح را یادآوری کند؛ چنانچه با وجود تذکر، عوامل اجرایی همچنان به روند کار خود ادامه دهند؛ باید به کارفرما گزارش شود. در صورت بی‌توجهی کارفرما نسبت به این موضوع و ادامه تخلف قانونی، مهندس باید این موضوع را به عنوان تخلف ساختمان به شهرداری اعلام کند و درصورت بی‌توجهی از سوی دست‌اندرکاران شهرداری، باید از کار انصراف دهد و با استعفای خود این تخلف را به سازمان نظام مهندسی اعلام کند؛ زیرا مهندس مقید به اخلاق حرفه‌ای، باید برای رسیدگی و پیگیری‌های قانونی یک تخلف آن را به سازمان متبوع خود اعلام کند.
یک مهندس متخلق به اخلاق حرفه‌ای و عمومی باید تا این پایه به رعایت اصول و ضوابط فنی وفادار باشد. از آنجایی که مهندس عواقب عدم رعایت موازین فنی و مقررات را می‌داند که چه آسیبی به جامعه می‌رساند باید در جلوگیری از آن بکوشد.
رعایت اخلاق حرفه ای در ارتباط با جامعه مهندسی (سازمان نظام مهندسی ساختمان)
حوزه دوم اخلاق حرفه ای مهندسی در ارتباط با جامعه مهندسی و سازمان نظام مهندسی است. هر شخص حقیقی یا حقوقی به عنوان عضو فعال سازمان نظام مهندسی ساختمان باید از تخصص و مهارت کافی برخوردار باشد و اگر توانمندی‌هایی دارد؛ با طرح صادقانه آن در انجام وظایف خود بکوشد؛ نه اینکه با بزرگ‌نمایی و غلو، آن را به رخ دیگران بکشد؛ علاوه بر این که برای ماندگاری در حرفه خود،لازم است پیوسته از نظر دانش و تخصص رشد کند. یک مهندس نمی‌تواند با اتکا به دانش و تخصص 40 سال پیش خود، امروز ساختمان بسازد. رعایت حقوق مالکیت معنوی در برابر همکاران یکی دیگر از این وظایف اخلاقی است که مهندس ملزم به رعایت آن است. رقابت شرافتمندانه با دیگر همکاران و رعایت انصاف و عدالت، بدون تخریب دیگر همکاران، از وظایف یک مهندس است. رعایت دستورالعمل‌ها و شیوه‌نامه‌های مهندسی از دیگر وظایف اخلاقی مهندس در حوزه جامعه مهندسی است. مسوولیت‌پذیری نسبت به نهاد حرفه ای یا همان سازمان نظام مهندسی یکی دیگر از وظایف اخلاقی مهندس در حوزه جامعه مهندسی است. فقط مشارکت موثر در فعالیت‌های حرفه‌ای و بهبود فضای کسب و کار کافی نیست.یک مهندس باید نقشی فعال در جامعه مهندسی به ویژه سازمان نظام مهندسی ساختمان داشته باشد.
رعایت اخلاق حرفه ای در ارتباط با جامعه و مردم
و اما اخلاق حرفه‌ای در قبال جامعه، به این قرار است که یک مهندس فعال در کسب و کار حرفه ای ملزم به رعایت نکاتی به شرح زیر است:
عدم ضرر و زیان به دیگران؛یعنی احداث پروژه ساختمانی نباید موجب ضرر و زیان دیگر ساکنان و همسایگان شود.
رعایت اصول ایمنی، حفاظت از محیط‌زیست و سلامتی انسان‌ها مقدم بر جریان فعالیت‌های ساختمانی، یکی دیگر از بخش‌های اخلاق حرفه‌ای مهندسی است.
رعایت حقوق بهره‌برداران نهایی نیز جزئی از رعایت اخلاق حرفه ای در ارتباط با جامعه ومردم است. به طور مثال، بهره برداران واحدهای مسکونی باید از مسکن ایمن، همراه با آسایش، بادوام و با کیفیت برخوردار باشند؛ نباید به گونه ای باشدکه بهره بردار پس از 5 سال ناچار به تعمیر و مرمت خانه بشود؛ عمر مفید ساختمان ها باید بیش از صد سال باشد.
مهندسان ساختمان جز اصناف و مجموعه های صنفی هستند که بار مسوولیت سنگینی برعهده دارند و با رعایت شوونات و اخلاق حرفه ای می توانند بخشی از این بار مسوولیت را به سرمنزل مقصود رساند.