الف) اخلاق فردي – شخصی
ب) اخلاق فردي – شغلی
در این جا مراد از اخلاق شغلی مسئولیت اخلاق فرد از حیث شغل است و هر شغلی به اقتضاي حرفه اي بودن، مسوولیتهاي اخلاقی خاصی میآفریند . افراد در شغل هاي مختلف با مسائل گوناگون اخلاقی مواجه هستند.
در این رابطه نقش آموزش به موازات تحولات فرهنگی و اجتماعی از یک سو و رشد علم و صنعت از سوي دیگر انکار ناپذیر است، بنابراین نیاز به ارائه مطالب و دروس جدیدتری درحوزه آموزش احساس میشود.
عملکرد مهندسان عضو سازمان نظام مهندسی ساختمان در جامعه به دو بخش فنی و رفتاري تقسیم میشود که خصوصیات فنی به دانش، سطح علمی و تجربه برمیگردد و رفتار به اصول، عقاید و تربیت فرد متکی است. در این نوشته اهمیت توجه به اخلاق حرفه ای به عنوان فضیلتی براي مهندسا ن پرداخته میشود.
اخلاق مهندسی
اخلاق مهندسی مشتمل است برانجام وظایف وتکالیف و مسئولیت های قانونی و حقوقی که می بایستی توسط آنان درقالب مجموعه قوانین وآئین نامه های اجرایی تحقق یافته و صحه گذارده شود و بصورت کاملاً ایده آل و مطلوب این تعهدات عملی واجرایی گردد.
اخلاق مهندسی در اصل مجموعه اي از تصمیمات، سیاست ها و ارزش هاست که در افعال مهندسی به لحاظ اخلاقی مطلوب هستند . برخورداري از اخلاق مهندسی موجب می شود که مهندسان خود کنترل کننده فعالیتهاي خود باشند و در سطحی بالاتر بتوانند از منافع جامعه انسانی و سلامت محیط زیست حمایت کنند.
برخورداري از ارزشهاي انسانی و اخلاق مهندسی می تواند براي مهندسان و جامعه آرامش خاطر، رضایت باطن و درنهایت شادي وافر بیافریند . مهندس برخوردار از اخلاق مهندسی، رسالت خود را در ارائه مؤثرین خدمت بی ریا به کسانی که بیشترین نیاز را دارند می داند و درجهت تحقق این رسالت گام برمی دارد.
نقش اخلاق و معنویت در فعالیت هاي مهندسی
زمانی که پاي اصول معنوي و اخلاقی به میان کشیده میشود، تصمیم گیري هاي مهندسی حساستر و مشکل تر میشوند. در واقع در این حرفه ها و موقعیت ها منفعت مالی و دنیوی در یک کفه ترازو و اصول خلاقی معنویت و وجدان در کفه دیگر قرار دارند که باید تعادل را در میان آنها برقرار نمود. و عوامل زیر دراین ارتباط نقشی موثر دارند:
آموزش:
مهندس جوانی که پس از فارغ التحصیلی به جامعه حرفه اي وارد میشود. موازین " اخلاق حرفه اي" را کجا باید بیاموزد؟ چگونه باید بداند کدام عمل حرفه اي جز افعال نیکوست و کدام ناپسند شمرده می شود . در دانشکده هاي کشور ما برخلاف بعضی از دانشگاه هاي دنیا اخلاق حرفه اي براي مهندسان تدریس نمی شود .
مقررات اخلاق حرفه ای نیز تا کنون بصورت مدون وجود نداشته است. تدریس یک درس دو واحدي در رشته هاي مهندسی در دوران تحصیل و برگزاری دوره های آموزشی مستمردرحین ورود به حرفه مهندسی می تواند معنایی مناسب براي آموزش تقویت حسن اخلاق در عملکردهاي فردي و جمعی حرفه اي مهندسان پیدا کند.
پیشنهاد میشود این درس در آخرین ترم تحصیلی کلیه دانشجویان رشته مهندسی موضوع قانون نظام مهندسی وکنترل ساختمان ارائه شود تا با ورود آنان به عرصه حرفه اي به حسن وآداب اخلاق حرفه ای مزین گردند. و همچنین بخش دیگر آموزش باید در دروان حرفه انجام شود که از طریق آموزشهاي گروهی توسط سازمانهای نظام مهندسی پیشنهاد میگردد.
تشویق و تنبیه:
جوامع و تشکلهای حرفه ای نیز باید با ایجاد نظام هاي صحیح، الزامات وترتیباتی را معمول دارند تا اشخاص درست کردار و پایبند به اصول اخلاق حرفه اي تشویق و عمل کنندگان خارج از حیطه اخلاق حرفه اي تنبیه انتظامی شوند. تشویق از طریق بررسی عملکرد مهندسان و شناسایی و انتخاب برترین ها و تنبیه براي آنان که تخطی میکنند، اعمال گردد. در واقع با ارائه کدها و آیین نامه هاي حرفه اي، تکالیف اعضاء در سازمان با یکدیگر در قبال سازمان و فراسازمان روشن می گردد و آنها را ملزم به اجراي بایدها و پرهیز از نبایدها می کند. در نگاهی اجمالی به مجموعه قوانین وآئین نامه های مربوطه، می توان گفت که هر سازمان نظام مهندسی حداقل پنج نوع تکلیف قابل ذکردارد که به اختصار عبارتند از:
اخلاقی اعضاي سازمان: بدین معنا که افراد یک حرفه مهندسی نسبت به دیگر افراد آن حرفه ورشته تخصصی و همچنین در قبال سازمان نظام مهندسی مربوطه چه وظایف و التزامات اخلاقی را باید رعایت کنند و از چه موانع اخلاقی باید اجتناب کنند.
سازمان نسبت به اعضاء: اعضای هیأت مدیره یک سازمان باید بداند در قبال اعضاي خود چه وظایف و مسؤولیت هایی دارد و چه تسهیلات و امکاناتی براي بهبود زندگی اجتماعی و فردي و اصلاح اخلاق حرفه ای ورفع موانع آنها باید فراهم نماید.
اخلاقی اعضای هیأت مدیره سازمان نسبت به ذي نفعان خدمات مهندسی: هیأت مدیره سازمان علاوه بر اینکه نسبت به اعضاي سازمانی خویش وظایفی دارد، آیا نسبت به دیگران مانند قانونگذار به نمایندگی آحاد مردم که اصلی ترین ذینفعان و مخاطبان هستند، سازندگان، بهره برداران، ارباب رجوع، وسایر افراد دورن سازمانی و برون سازمانی وابسته به خود، وظایف و مسؤولیت هایی دارند؟
اخلاقی سازمان نسبت به جامعه: علاوه اعضای سازمان و افراد فراسازمانی و عوامل دخیل درساخت وسازها(کارگران ماهر، استاندارد مصالح ساختمانی وغیره... ه.)، این سازمان نسبت به جامعه انسانی و درسطح ملی و بین المللی چه وظایفی دارد؟ آیا سازمان موظف است براي اصلاح چالش هایی همچون ترویج اصول معماری وشهرسازی، افزایش بهره وری، ارتقای کیفیت خدمات مهندسی وتقویت مولفه هایی چون ایمنی، بهداشت، بهره دهی مناسب، آسایش وصرفه اقتصادی درحوزه زیست محیطی فضاهای شهری وابنیه ومستحدثات عمومی که سرمایه های ملی جوامع بشري هستند قدم هایی بردارد؟
اخلاقی سازمان: برنامه های سازمان برای اجرای این تعهدات و صیانت از بهره وری منابع مواد وانرژی نسبت به نسل حال و آینده چیست واساساً کدام دستگاه اجرایی مسئول مطالبه این قبیل از حقوق قانونی مردم است؟
اقدامات انجام شده :
مجامع حرفه اي مهندسی جهان از سال ۱۹۰۶ با رویکردي جدید به مقوله اخلاق در مهندسی پرداخته و به منظور دسترسی مهندسین به دستور العمل ها و راهکارهاي اخلا قی در حرفه مهندسی، اقدام به تدوین آیین نامه هاي اخلاقی نموده اند، که لازمه عضویت دراین مجامع حرفه اي پایبندي و تبعیت از این قواعد اخلاقی است.
این در حالیست که در کشورما پس از قریب چهاردهه از پیروزی انقلاب اسلامی وبیش از بیست سال از تشکیل بزرگترین تشکل حرفه ای ومهندسی با نام سازمان نظام مهندسی ساختمان، به تازگی نظامنامه اخلاق حرفه ای در مهندسي ساختمان در سه فصلِ بصورت تعاريف شامل اصول اخلاق حرفه‌اي، رفتار حرفه‌اي و عرف پذيرفته شده مهندسي، مصاديق رفتار حرفه‌اي اخلاقي که در برگيرنده موضوعات رفتار عمومي، رفتار با كارفرمايان، طرف‌هاي قرارداد مهندسي و اشخاص در استخدام و رفتار با اشخاص حقيقي و حقوقي همكار و در نهايت شيوه احراز نقض این نظامنامه تصويب و ابلاغ نموده است.
مقدمه متن نظامنامه رفتار حرفه‌اي اخلاقي در مهندسي ساختمان كه به امضاي عباس آخوندي وزير راه و شهرسازي دولت يازدهم رسيده است به شرح زير است:
در اجراي ماده ۲ مكرر آيين نامه اجرايي قانون نظام مهندسي و كنترل ساختمان، موضوع بند ۱ تصويب نامه شماره ۱۶۰۲۷۷/ت ۵۲۶۵۰ ه – مورخ ۱۳۹۴.۱۲.۵ هيات وزيران، اين نظامنامه در چارچوب اصول اخلاق حرفه اي ذكر شده در آن، در سه فصل به شرح زير تصويب و ابلاغ مي‌شود. رعايت و اجراي اين نظامنامه توسط مهندسان و بنگاه‌هاي حرفه‌هاي مهندسي ساختمان مندرج در قانون نظام مهندسي و كنترل ساختمان مصوب ۱۳۷۴ الزامي است.
نکته قابل تعمق در نظام نامه ابلاغی این است که تنها ضمانت اجرایی آن شورای انتظامی تعیین گردیده که این شورا درمقطع فعلی خود با چالش ها ومشکلات فراوانی مواجه است وتاکنون درسطح استانها تأثیر بازدارندگی در انتظام امور نداشته است. بنابراین بنظر می رسد، با عنایت به رشد روزافزون نظام مهندسی ساختمان درکل کشور لازم است در بازنگری قانون (ماده ۱۷) برای برخورد با تخلفات اعضای سازمان دادگاه انتظامی که دررأس آن دادستان و شعبات رسیدگی توسط دادرسان انتظامی ایجاد تا اداره امور را برعهده داشته باشند.
نتیجه گیري
به دلیل عدم آموزش مناسب مهندسا ن در زمینه رفتار و مسئولیت هاي مهندسی همه ساله ضرر و زیانهاي مادي و غیر مادي فراوانی به کشور وارد میشود. بنا بر آنچه گفته شد، به نظر می رسد در راستاي تبیین اخلاق در حرفه مهندسی، ضرورت حرکتی جدید در کشور احساس می گردد و این موضوع که ایران، کشوري اسلامی و استوار بر ارزشهاي والاي اخلاقی و انسانی است، بر پیچیدگی مسئله می افزاید . لذا با توجه به تجربه موفق مجامع مهندسی جهان در تدوین آیین نامه هاي اخلاقی، این امر میتواند به عنوان راهکاري مناسب به شرط لحاظ نمود ن شرایط بومی سازي در دستور کار قرار گیرد تا ضمن ایجاد هماهنگی بیشتر بین مهندسین، که از ارکان حرفه اي شدن است، شرایطی فراهم گردد تا مهندسین ضمن حمایت از شأن و عزت حرفه مهندسی به طرق ذیل آن را ارتقاء دهند
از دانش و تجربه دررشته تخصصی مربوطه براي بالابردن سطح رفاه انسانها و حفظ محیط زیست.
و منصف بودن و صادقانه عمل کردن دراجرای تعهدات خود نسبت به همه کارفرمایان وبهره برداران و ارائه خدمات مهندسی با کیفیت به ذینعان و ارباب رجوعان.
درجهت ارتقاءسطح شایستگی و اعتبار حرفه مهندسی .
کردن ازمواضع ومنافع حرفه ای در مجامع فنی و حرفه اي در ارتباط با رشته تخصصی خود.
به امید روزی که با رعایت اخلاق حرفه ای بعنوان فضیلتی برای مهندسان والهام از آموزه های دینی واخلاقی همچنین ایجاد وحدت وهمدلی وخردجمعی توسط اعضای سازمان نظام مهندسی ساختمان شاهد شکوفایی وتحقق اهداف قانون نظام مهندسی وکنترل ساختمان در کل کشور باشیم.
*کارشناس و پژوهشگر حوزه حقوق مهندسی
منبع:پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی